สถานการณ์ปนเปื้อน ณ หนองพะวา (23 ก.ค. 67)

หลังจากเกิดเหตุการณ์ไฟไหม้โรงงานของบริษัท วิน โพรเสส ตั้งอยู่ที่บ้านหนองพะวา ต.บางบุตร อ.บ้านค่าย จ.ระยอง เพียงไม่นาน ทีมงานจากกรมทรัพยากรน้ำบาดาล นำโดย ดร.มนัสวี เฮงสุวรรณ นักธรณีวิทยาชำนาญการ ก็ได้เข้าเจาะสำรวจพื้นที่ เพื่อศึกษาลักษณะทางธรณีวิทยาใต้ผืนดิน สภาพและโครงสร้างน้ำใต้ดิน ตลอดจนศึกษาเกี่ยวกับการปนเปื้อนมลพิษของดินและน้ำใต้ดิน
 

ดร.มนัสวี ได้นำเสนอผลการศึกษาส่วนหนึ่งในเวที “รวมพลัง ร่วมกัน แก้ไข ฟื้นฟู เยียวยา หนองพะวา” ซึ่งจัดขึ้นเมื่อวันที่ 15 กรกฎาคมที่ผ่านมา ทางเพจเราเห็นว่า ข้อมูลดังกล่าวเป็นเรื่องที่ควรจะต้องบันทึกไว้ และผู้เกี่ยวข้องควรที่จะต้องรับทราบ ไม่ว่าจะเป็นประชาชนในพื้นที่ซึ่งอาจอยู่ในข่ายผู้ได้รับผลกระทบ หรือหน่วยงานทั้งหลายที่ควรจะต้องมีบทบาทด้านการแก้ไขปัญหา จึงขอนำเสนอเอาไว้แบบเน้นเก็บประเด็นครบถ้วน แต่อาจจะละรายละเอียดบางส่วน เพื่อไม่ยาวจนเกินไป
▪️ ในแง่ธรณีวิทยาของพื้นที่ ดร.มนัสวีอธิบายว่า ผืนดินหนองพะวาใกล้โรงงานวิน โพรเสสเคยเป็นหินแกรนิตมาก่อน โดยมีโครงสร้างเป็นชั้นดิน 2 ชั้น ชั้นแรกในช่วงความลึกที่ 0-15 เมตร เรียกว่าชั้นตะกอน หรือชั้นหินผุ ส่วนชั้นที่ลึกกว่า 15 เมตรเป็นต้นไป เรียกว่าชั้นหินแข็ง เป็นหินแกรนิตที่ยังไม่ผุพัง
▪️ ผลการวัดระดับน้ำใต้ดินหรือน้ำบาดาลและศึกษาทิศทางการไหล พบว่า ในชั้นบนที่ความลึกไม่เกิน 15 เมตรนั้น ชั้นน้ำใต้ดินตรงบริเวณจุดที่ตั้งโรงงานจะสูงกว่าบริเวณสระหนองพะวาประมาณ 9 เมตร และมีทิศทางการไหลจากทางด้านโรงงานไปทางสระหนองพะวาอย่างชัดเจน โดยมีลักษณะการไหลค่อนข้างช้า
 

“มันมีทิศทางหลักที่น้ำใต้ดินไหลได้ดีกว่า ไหลได้มากกว่า ซึ่งก็คือไหลจากบริษัทวิน โพรเสสไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ หรือบริเวณทางสระหนองพะวา มันจะไหลไปตามความต่างระดับความสูงของน้ำและไปตามทิศทาง ซึ่งบางพื้นที่อาจจะไหลไม่ถึงเซนติเมตรต่อวัน แต่ทิศทางการไหลของน้ำใต้ดินในพื้นที่นี้ก็ไม่ได้ไหลไปทางสระหนองพะวาอย่างเดียว มีไหลไปทางทิศใต้ด้วย และอาจมีไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้บ้าง”
▪️ สำหรับชั้นน้ำบาดาล ดร.มนัสวีกล่าวถึงส่วนนี้ว่า “มีอีกสิ่งหนึ่งที่เรียกว่าชั้นน้ำบาดาลในชั้นหินแข็ง มันจะอยู่ตามร่องรอยแตก คือชั้นหินไม่ได้แน่นทึบเสียทีเดียว แต่จะมีรอยแตกกระจัดกระจายกันอยู่ บางรอยแตกเล็ก บางรอยแตกใหญ่ และบางรอยแตกก็เชื่อมถึงกัน บางรอยแตกก็อยู่อิสระโดดๆ ข้อดีของตัวหินแข็งคือบางโซนทึบน้ำ เพราะฉะนั้นแล้ว น้ำที่อยู่ในชั้นหินแข็งของพื้นที่นี้ โอกาสที่จะปนเปื้อนก็จะยากกว่า” 
▪️ ส่วนในด้านคุณภาพ จากที่ทีมของ ดร.มนัสวี ได้เก็บตัวอย่างน้ำทั้งสิ้น 30 จุดเมื่อเดือนพฤษภาคม 2567 แบ่งเป็นน้ำผิวดิน 5 จุด, น้ำใต้ดินระดับตื้น (ความลึก 3.20-9.56 เมตร) จำนวน 21 จุด, และน้ำใต้ดินระดับลึก (ความลึกประมาณ 60-80 เมตร) 4 จุด มีการวิเคราะห์ทั้งหมด 59 พารามิเตอร์ ประกอบด้วยกายภาพ เคมี สารอินทรีย์ระเหยง่าย ปิโตรคาร์บอน โลหะหนัก และสารพิษ 
 

ดร.มนัสวีระบุถึงผลการตรวจ หรือสิ่งที่พบ ได้แก่ “1. ค่า pH หรือค่าความเป็นกรดด่าง จะเห็นได้ว่า ทั้งน้ำผิวดินและน้ำใต้ดินบริเวณโรงงานวิน โพรเสส ลงมาถึงสระหนองพะวา มีความเป็นกรดโดยตลอดทั้งแนวการไหลของน้ำ 2. ค่า TDS คือ ค่าของแข็งที่ละลายน้ำทั้งหมด หรือสารที่อยู่ในน้ำทั้งหมด ค่าที่พบสูงสุดคือ 27,900 มิลลิกรัมต่อลิตร (มก./ล.) ในขณะที่น้ำบาดาลที่เหมาะสมกับการอุปโภคและบริโภค ค่า TDS ไม่ควรเกิน 1,200 มก./ล.
 

“ก็ถือว่าเยอะมากและเกินค่ามาตรฐานไปถึง 20 กว่าเท่าตัว คือตัว TDS เป็นตัวรวมที่บอกว่าในน้ำมีอะไรปนอยู่มากมายแค่ไหน แต่เรายังไม่รู้ว่ามีอะไรบ้าง ต้องมาวิเคราะห์กันต่อ เราต้องมาแยกย่อยดูว่าในนั้นมีตัวอะไรบ้าง เป็นประโยชน์ต่อร่างกายหรือเป็นพิษต่อร่างกาย
 

“ตัวหลักๆ ที่เจอ อันนี้คัดกรองมาเฉพาะที่เจอเยอะๆ อันแรกคือค่าเหล็ก (Fe) ค่าสูงสุดที่เราพบอยู่บริเวณสระที่ อบจ. ขุดใหม่ในพื้นที่บริษัท ซึ่งมีค่าเหล็กสูงถึง 10,000 มก./ล. จากมาตรฐานคือไม่ควรเกิน 1 มก./ล. นั่นแสดงว่าเกินถึง 10,000 เท่า ชนะเลิศเลยค่ะ อันนี้ก็ต้องระวังนะคะ ไม่เท่านั้น บริเวณสระหนองพะวา เราก็เจอค่าเหล็กสูงถึงประมาณ 48 มก./ล. และมีตรงบ่อสังเกตการณ์ที่ขุดใหม่ใกล้ๆ บ้านคุณเสนีย์ มณีศรี ซึ่งอยู่ติดสระหนองพะวา ตรงนี้เราเจอเหล็กอยู่ที่ 400 มก./ล. ซึ่งถือว่าเยอะมากเลยทีเดียว”
 

ทั้งนี้ ดร.มนัสวีสรุปชัดเจนว่า “ตัวเหล็กไม่ได้มาจากธรรมชาติแล้ว ถ้าเยอะขนาดนี้”
 

ดร.มนัสวียังได้แนะนำวิธีการสังเกตแบบง่ายๆ ว่าให้ดูจากสี โดยถ้าน้ำมีลักษณะเป็นสีแดงๆ หรือส้ม ให้สันนิษฐานได้เลยว่ามีเหล็กมากอย่างแน่นอน ดังเช่น “บ่อลุงเทียบ” หรือบ่อดินขุดในพื้นที่สวนของเทียบ สมานมิตร ที่ปรากฏสีส้มออกแดงบริเวณขอบบ่อ ส่วนน้ำบาดาล หากแรกที่สูบขึ้นมาพบว่ามีลักษณะใส แต่เมื่อทิ้งไว้หลายชั่วโมงหรือข้ามคืนแล้วพบว่าน้ำเริ่มขุ่นและมีสีเหลืองหรือเหลืองอมส้ม ก็สันนิษฐานได้เช่นกันว่า น่าจะมีเหล็กละลายอยู่มาก
 

“อีกหนึ่งอย่างที่เจอแล้วรู้สึกว่าผิดปกติไปจากน้ำบาดาลในธรรมชาติทั่วๆ ไปค่อนข้างเยอะ นั่นคือปริมาณอะลูมิเนียม คือโดยปกติแล้ว ตามมาตรฐานของน้ำบาดาลหรือน้ำผิวดิน เราจะไม่ได้กำหนดค่ามาตรฐานของอะลูมิเนียมไว้ เพราะว่าโดยธรรมชาติของอะลูมิเนียมเป็นตัวที่ไม่ค่อยละลายน้ำ ฉะนั้นปกติเราจะเจออะลูมิเนียมละลายในน้ำไม่เกิน 0.5 มก./ล. แต่ที่หนองพะวา บริเวณพื้นที่รอบนอกทั้งฝั่งตะวันตกและตะวันออก เราเจอค่าไม่เกิน 0.5 มก./ล. ก็คือปกติ
 

 
“แต่ในบริเวณโรงงาน ตัวน้ำที่ออกมาจากสระที่ขุดใหม่ พบอะลูมิเนียมถึง 772 มก./ล. ก็คือเกินจากที่เจอในพื้นที่ทั่วๆ ไปประมาณ 1,500 เท่าตัว แล้วเรายังเจอบริเวณสระหนองพะวา 28 มก./ล. ก็คือเกินจากที่เจอทั่วๆ ไปประมาณกว่า 50 เท่าตัว มีพีกกว่านั้นคือตรงบ่อเจาะใหม่ใกล้ๆ สระหนองพะวา เจอ 20 มก./ล. และบ้านคุณเนือง ห่างจากโรงงานประมาณ 1 กิโลเมตร พบอะลูมิเนียม 6 มก./ล. ก็ถือว่าน้ำนี้ไม่ควรดื่มหรือใช้บริโภค ส่วนที่อื่นก็ปลอดภัย มีเฉพาะผู้อาศัยบริเวณสระหนองพะวาที่ต้องระมัดระวัง